Η Σχέση της Αποδοτικής Χρήσης και της Εξοικονόμησης Ενέργειας, του Αλέξανδρου Καραπέτση*

Ημ/νία δημοσίευσης: Παρασκευή, 20 Ιουνίου 2014

Εισαγωγή

Η χρήση της ενέργειας στα κτίρια έχει ένα και μόνο στόχο: να εξασφαλίσει τις απαιτούμενες συνθήκες ώστε αυτά να εκπληρώνουν το ρόλο για τον οποίο σχεδιάστηκαν ή χρησιμοποιούνται. Για τα μη βιομηχανικά κτίρια, το ζητούμενο είναι η διατήρηση ενός ικανοποιητικού επιπέδου Ποιότητας Εσωτερικού Περιβάλλοντος (ΠΕΠ), ώστε οι χρήστες τους να λειτουργούν και να αισθάνονται ευχάριστα. Συνεπώς η αποδοτική χρήση της ενέργειας ερμηνεύεται ως η βέλτιστη αξιοποίηση της ενέργειας για την κάλυψη ακριβώς αυτών των απαιτήσεων. Είναι όμως πραγματικά αυτές οι προτεραιότητες του σύγχρονου ενεργειακού σχεδιασμού;

Η Εξοικονόμηση Ενέργειας

Τα τελευταία χρόνια της κρίσης στη χώρα μας και, ιδίως μετά την κατάρρευση της αγοράς των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), υπερτονίζεται συστηματικά η σημασία της Εξοικονόμησης Ενέργειας. Ένα «νέο» επιστημονικό και επιχειρηματικό πεδίο, που κατά κανόνα υπόσχεται αξιόλογα οικονομικά οφέλη σε ιδιώτες και επιχειρήσεις.

Η σημασία της Εξοικονόμησης Ενέργειας είναι αδιαμφισβήτητη. Στην Ελλάδα, το κτιριακό απόθεμα περιλαμβάνει εκατοντάδες χιλιάδες κτίρια που έχουν κτιστεί πριν να οριστούν προδιαγραφές για τη θερμομόνωση (1979), και ακόμη περισσότερα που κατασκευάστηκαν πριν την θεσμοθέτηση του Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (Κ.Εν.Α.Κ.) το 2010. Ως εκ τούτου, στα κτίρια αυτά γίνεται σημαντική σπατάλη ενέργειας, με την αντίστοιχη οικονομική ζημιά, σε μια περίοδο που οι περισσότεροι μετρούν με άγχος τα χρήματά τους.

Οι λύσεις που προτείνονται για το παραπάνω εγχείρημα ποικίλλουν ανά είδος, τομέα και τεχνολογία. Δεδομένης και της πρόσφατης επιβάρυνσης στη φορολογία του πετρελαίου θέρμανσης, του πιο διαδεδομένου καυσίμου στη χώρα, οι επιλογές των διαθέσιμων συστημάτων μπορούν ενίοτε να δημιουργήσουν σημαντικά προβλήματα, με πρόσφατο παράδειγμα το φαινόμενο της αιθαλομίχλης σε όλες σχεδόν τις αστικές περιοχές της χώρας.

Επίσης, οι περισσότεροι πρεσβευτές και προμηθευτές των ενεργειακών λύσεων, σε επίπεδο τελικού χρήστη, αποφεύγουν, εν αγνοία τους ή όχι, να αναφερθούν σε ένα κεφαλαιώδες ζήτημα: το κόστος της αγοράς της ενέργειας και τα πιθανά σενάρια διαμόρφωσης των τιμών στο προσεχές μέλλον. Έτσι, προσφάτως πολλοί καταναλωτές στράφηκαν (όπου ήταν εφικτό) στην υιοθέτηση του φυσικού αερίου ή της βιομάζας ως καύσιμο για θέρμανση, με κριτήριο ασφαλώς την τωρινή τιμή αγοράς.

Η Αποδοτική Χρήση της Ενέργειας

Η οικονομική κρίση, η βαριά φορολογία και η έλλειψη τεκμηριωμένης ενημέρωσης κατέστησαν την αγορά ενεργειακών τεχνολογιών ένα γνώριμο ελληνικό θολό τοπίο, όπου δραστηριοποιούνται διάφοροι καιροσκόποι. Εκτός από μερικές εκλάμψεις επίσημης τοποθέτησης, όπως η έκθεση του ΕΜΠ το Νοέμβριο του 2013 (Κακαράς και άλλοι, Σύγκριση Κόστους Θέρμανσης από διάφορες τεχνολογίες, Τομέας Θερμότητας, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, ΕΜΠ 2013) για το κόστος θέρμανσης, ελάχιστες ήταν οι φωνές της λογικής στον χώρο αυτό.

Η σημαντικότερη όμως ίσως ένσταση, όπου φαίνεται να υπάρχει αντίστοιχα και επιστημονική ολιγωρία, είναι η σημασία της Απόδοσης (ή Επίδοσης κατά κάποιους) της χρήσης της ενέργειας. Το ζητούμενο για τους χρήστες των κτιρίων δεν είναι μόνο να καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια, ούτε να την πληρώνουν φθηνότερα, αλλά να είναι οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας τους ικανοποιητικές και ευχάριστες. Επίσης είναι απαραίτητο να εξασφαλίζονται οι συνθήκες υγιεινής στους χώρους του κτιρίου και να αποφεύγεται η μετάδοση μικροβίων και ιώσεων, κυρίως σε κτίρια όπου στεγάζονται ευπαθείς ομάδες (π.χ. σχολεία, νοσοκομεία κτλ). Τα παραπάνω συνοψίζονται με τρείς λέξεις: Ποιότητα Εσωτερικού Περιβάλλοντος.

Κριτήρια Ποιότητας Εσωτερικού Περιβάλλοντος

Οι κύριες παράμετροι που διασφαλίζουν την Ποιότητα Εσωτερικού Περιβάλλοντος σε μη βιομηχανικά κτήρια είναι τέσσερις:

1. Θερμική Άνεση. Η υποκειμενική αίσθηση ικανοποίησης από τις θερμικές συνθήκες του εσωτερικού περιβάλλοντος, σε σχέση με την ένδυση και την δραστηριότητα.

2. Οπτική Άνεση. Αφορά την ποσότητα και την ποιότητα του φωτός, με έμφαση στο φυσικό φωτισμό, στους χώρους του κτιρίου.

3. Ακουστική Άνεση. Η αποφυγή του θορύβου και επίτευξη καλών συνθηκών ακουστικής.

4. Ποιότητα Εσωτερικού Αέρα. Ο έλεγχος και η αποφυγή αερίων ρύπων μέσα στα τα κτίρια και ικανοποιητικός αερισμός των χώρων.

Εάν εξαιρεθεί η Ακουστική Άνεση, η οποία δεν σχετίζεται συνήθως άμεσα με τον ενεργειακό σχεδιασμό, οι υπόλοιπες παράμετροι είναι φανερό ότι είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την ενεργειακή διαχείριση.

Ενεργειακός Σχεδιασμός και Ποιότητα Εσωτερικού Περιβάλλοντος στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η ΠΕΠ αποτελεί θέμα δευτερεύουσας σημασίας στους κατοικημένους χώρους, με αποτέλεσμα μέσα στα περισσότερα κτίρια να επικρατούν ανθυγιεινές συνθήκες. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό για τα δημόσια κτίρια, χώρους δηλαδή που ο πολίτης πολλές φορές είναι αναγκασμένος να επισκεφθεί (βλέπε νοσοκομεία, δημόσιες υπηρεσίες).

Ο Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων, που συντάχθηκε τόσο για την συμμόρφωση με την Ευρωπαϊκή Οδηγία, όσο και για να αποτελέσει ένα στατιστικό εργαλείο για την ενεργειακή κατάταξη των υπαρχόντων κτιρίων, θεσπίζει κάποια βασικά κριτήρια για το ενεργειακό σχεδιασμό των χώρων. Συγκεκριμένα, ορίζονται βέλτιστες τιμές για τα επίπεδα:

1. Θερμοκρασίας

2. Υγρασίας

3. Αερισμού

4. Φωτισμού

για τους εσωτερικούς χώρους, ανά χρήση κτιρίου. Οι τιμές αυτές θεσπίζονται με κριτήριο την επίτευξη της ικανοποιητικής ΠΕΠ, στην πράξη όμως, βρίσκεται στην κρίση του μελετητή να συνυπολογίσει και άλλα απαραίτητα δεδομένα (π.χ. θερμική ακτινοβολία επιφανειών).

Το κρισιμότερο όλων όμως, είναι πως δεν υφίσταται θεσμικό πλαίσιο για τον συστηματικό έλεγχο της ΠΕΠ στα υφιστάμενα κτίρια. Για την έκδοση του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης π.χ., που είναι και το πιο σύνηθες υποχρεωτικό (για δημόσια κτίρια) έγγραφο σε μια περίοδο που οι νέες κατασκευές και οι ριζικές ανακαινίσεις σπανίζουν, η ΠΕΠ δεν αποτελεί πεδίο ελέγχου ή καταγραφής.

Η σημασία της Ποιότητας του Εσωτερικού Περιβάλλοντος

Η ΠΕΠ στα κτίρια δεν αφορά κάποια οικολογική μόδα ή αντικείμενο της «αειφορίας» ή της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Επιστημονικές μελέτες από οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, το Υπουργείο Ενέργειας των Ηνωμένων Πολιτειών και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Θέρμανσης, Κλιματισμού και Αερισμού, έχουν καταδείξει της σημασία της στα δημόσια κτίρια για μια σειρά από τομείς, όπως:

· Η σημασία του φυσικού φωτισμού για τους χώρους εκπαίδευσης και την ανάπτυξη των παιδιών

· Η σημασία της ποιότητας του αέρα και του αερισμού για τις πνευμονικές παθήσεις και στην μετάδοση των ιώσεων

· Η σημασία της θερμικής άνεσης για την παραγωγικότητα των εργαζομένων

· Η σημασία των επιμέρους παραγόντων, όπως η υγρασία και η κατανομή της θερμότητας για την επαρκή συντήρηση των κτιρίων

Επίσης, είναι ευρέως γνωστό το Σύνδρομο του Άρρωστου Κτιρίου, που περιγράφει μια σειρά από προβλήματα και ενοχλήσεις στην υγεία των κατοίκων που οφείλονται στην κακή ΠΕΠ. Τα προβλήματα αυτά, εάν δεν αντιμετωπιστούν μπορούν σε κάποιες περιπτώσεις να καταστούν μόνιμα.

Συμπεράσματα

Κρίνεται σκόπιμο αλλά και απαραίτητο μεσοπρόθεσμα, ίσως στα πλαίσια της αναθεώρησης του ΚΕΝΑΚ, να συμπεριληφθούν μετρήσεις για την ΠΕΠ στην διαδικασία της Ενεργειακής Μελέτης και Επιθεώρησης των κτιρίων. Αποτελεί μείζον ζήτημα η εκπαίδευση των κατοίκων και των χρηστών των κτιρίων, ώστε να αρχίσουν να αντιλαμβάνονται τη σημασία της Απόδοσης στην χρήση της ενέργειας. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούν να αξιολογήσουν μερικώς και τις τεχνολογικές επιλογές που είναι διαθέσιμες στην αγορά. Τέλος, η ανάπτυξη του Ενεργειακού Σχεδιασμού με γνώμονα την ΠΕΠ, θα δώσει ώθηση σε διεπιστημονικές συνεργασίες (μεταξύ μηχανικών, περιβαλλοντολόγων, ιατρών κτλ.) και σε μια νέα, αλλά ουσιαστική, αγορά σχετικών τεχνολογιών και υπηρεσιών.

*Πολιτικός Μηχανικός, Διευθύνων Σύμβουλος , ΤΡΙΤΟΞΟ (εταιρικό μέλος ΙΕΝΕ), www.tritoxo.eu

(Τα άρθρα που δημοσιεύονται στη στήλη αυτή εκφράζουν προσωπικές απόψεις των μελών του ΙΕΝΕ και δεν απηχούν απαραιτήτως τις θέσεις του Ινστιτούτου).