Προβληματισμοί για το Κόστος Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Ελλάδα

Ημ/νία δημοσίευσης: Πέμπτη, 22 Μαρτίου 2018

του κ. Γιάννη Χατζηβασιλειάδη*

Tο ενεργειακό κόστος επιδρά έντονα στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και στην ευημερία των σύγχρονων κοινωνιών. Περιβαλλοντικοί και οικονομικοί λόγοι επιβάλλουν ριζικές αλλαγές με νέες ιδέες και νέες τεχνολογίες και με καλά καταρτισμένο προσωπικό, που οδηγούν στον μετασχηματισμό του ενεργειακού τομέα και των αγορών. Τελικός στόχος είναι καθαρή, προσιτή και ασφαλής ενέργεια με μακρό χρονικό ορίζοντα για τις επόμενες γενιές.

Οι ΑΠΕ εισέρχονται στον ενεργειακό τομέα με ηλεκτρικές και μη ηλεκτρικές εφαρμογές μαζί με τις εφαρμογές για τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας για καθαρή ενέργεια και ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού. Ο ηλεκτρισμός εξελίσσεται ως κύριος ενεργειακός φορέας με αύξηση της ζήτησης και επέκταση των χρήσεων, καθώς διεισδύει σχεδόν παντού, όπως οι μεταφορές, η θέρμανση/ψύξη κλπ, αποτελώντας μοχλό ανάπτυξης και την πλέον κρίσιμη υποδομή.

Σύμφωνα με το Eurostat 2018, η Ελλάς είναι στην ενδέκατη θέση του πίνακα τιμών ηλεκτρικής ενέργειας το 2017 (μαζί με φόρους και εισφορές) για οικιακούς καταναλωτές με 19,4 c€/ kWh, όσο και η Σουηδία, μεταξύ 29 Ευρωπαϊκών χωρών. Η Κύπρος με ηλεκτροπαραγωγή που βασίζεται στο πετρέλαιο, είναι στην 12^η θέση αμέσως μετά την Ελλάδα με 18,6 c€/ kWh, παρουσιάζοντας μείωση 9% στη δεκαετία και στην τελευταία θέση η Βουλγαρία με την χαμηλότερη τιμή 9,6 c€ kWh.

Χωρίς αμφιβολία, αυτές οι τιμές στην Ελλάδα αντανακλούν και τις αντίστοιχες τιμές στα άλλα τιμολόγια των παραγωγικών τομέων που επηρεάζουν άμεσα την οικονομία. Στις τελευταίες δυο δεκαετίες η Ελλάς διολίσθησε από τη ζώνη των χωρών με τα χαμηλότερα τιμολόγια ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη στη ζώνη των χωρών με τα υψηλότερα τιμολόγια με όλες τις επιπτώσεις.

Οι ενδείξεις οδηγούν σε αυξανόμενες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα και καθίσταται αναγκαία και χρήσιμη η διερεύνηση για μείωση του ενεργειακού κόστους και των τιμολογίων άμεσα και μακροχρόνια.

Γενικά, οι τιμές καταναλωτού ηλεκτρικής ενέργειας διαμορφώνονται από το κόστος προμήθειας στην ανταγωνιστική αγορά πλέον το κέρδος μεταπώλησης, τα τέλη χρήσης δικτύων μεταφοράς και διανομής, τους φόρους και τις εισφορές. Διάφοροι φόροι που έχουν επιβληθεί, όπως στον λιγνίτη, στο φυσικό αέριο, ΦΠΑ κλπ επηρεάζουν σημαντικά το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας στον καταναλωτή.

Πέραν τούτων, το τιμολόγιο επιβαρύνεται με τις ΥΚΩ, τις Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας για την αντιστάθμιση του υψηλού κόστους ηλεκτροπαραγωγής με πετρέλαιο στα μη διασυνδεδεμένα νησιά. Επίσης, επιβαρύνεται με το ΕΤΜΕΑΡ, το Ειδικό Τέλος Μείωσης Αερίων Ρύπων που καλύπτει το πρόσθετο κόστος ηλεκτροπαραγωγής από τις ΑΠΕ. Άλλες επιβαρύνσεις επιβάλλονται κατά καιρούς, όπως για διαθεσιμότητα ισχύος, αποζημίωση ευελιξίας (ΑΔΙ, ΣΔΙ) κλπ. Έτσι, πρακτικά οι τιμές καταναλωτού, όχι μόνο στην Ελλάδα, κατά το μεγαλύτερο μέρος διαμορφώνονται από διοικητικές αποφάσεις και φόρους.

Η λειτουργία της ανταγωνιστικής αγοράς βαίνει συνεχώς βελτιούμενη ακολουθώντας τις Οδηγίες της ΕΕ και οδηγεί σε διαφάνεια και χαμηλό κόστος της αγοράς, ενώ με τις διασυνδέσεις εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε άλλες αγορές και αντιστρόφως, για καλύτερα αποτελέσματα.

Ένα άμεσο μέτρο για την μείωση των τιμολογίων είναι απαραιτήτως ο περιορισμός και ο εξορθολογισμός της φορολογίας για να κάνει πιο ανταγωνιστική την οικονομία και να μειώσει τα βάρη στους καταναλωτές.

Σε ό,τι αφορά στις επιβαρύνσεις για την διαθεσιμότητα ισχύος ή στην αποζημίωση ευελιξίας (ΑΔΙ, ΣΔΙ) κλπ, κρίνεται αναγκαία η εκπόνηση σχετικών μελετών για την αναγκαιότητα τέτοιων μέτρων και σε ποιο βαθμό για την επιβολή τους, αφού σε άλλες χώρες αυτές οι επιβαρύνσεις αποφεύγονται ή περιορίζονται.

Δραστική μείωση στις ΥΚΩ μπορεί να γίνει με την διασύνδεση των νησιών στο εθνικό σύστημα, όπως Κυκλάδες και Κρήτη υποκαθιστώντας το πετρέλαιο, με υψηλές επενδύσεις που αυξάνουν τα τέλη χρήσης δικτύου, αλλά οι διασυνδέσεις επιβάλλονται.

Το ετήσιο έσοδο του ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ, διαχειριστών δικτύου μεταφοράς διανομής αντίστοιχα, προέρχεται από τα τέλη χρήσης των δικτύων και καλύπτουν τις λειτουργικές δαπάνες, τις αποσβέσεις, την απόδοση επί των απασχολούμενων κεφαλαίων στην αξία της ρυθμιζόμενης περιουσιακής βάσης και πόρους για τυχόν νέες επενδύσεις, επεκτάσεις κλπ.. Το μεγαλύτερο έσοδο προκύπτει από την απόδοση της περιουσιακής βάσης, που για τον ΑΔΜΗΕ το 2017 ήταν 1,73 δις με 7,3% απόδοση, αν και με την προσφορά της SGCC ο ΑΔΜΗΕ αποτιμήθηκε στα 1,33 δις €. Η απόδοση της περιουσιακής βάσης συνδέεται με το κόστος δανεισμού και κατά συνήθη πρακτική με την απόδοση των κρατικών ομολόγων αυξημένη ίσως κατά μια εκατοστιαία μονάδα. Στην περίπτωση της Ελλάδος προκύπτουν υψηλά έσοδα με ελκυστικές επενδύσεις για τους διαχειριστές που επιβαρύνουν τους καταναλωτές.

Με τις επενδύσεις για τις προγραμματισμένες και υπό εξέλιξη ηλεκτρικές διασυνδέσεις των νησιών θα διπλασιασθεί η περιουσία του ΑΔΜΗΕ, οπότε και θα αυξηθούν τα τέλη χρήσης δικτύου για τους καταναλωτές, περιορίζοντας τα προσδοκόμενα οφέλη από την μείωση των ΥΚΩ. Ειδικότερα, οι επιβαρύνσεις στους καταναλωτές από την αύξηση των τελών χρήσης δικτύου προηγούνται χρονικά του αναμενόμενου οφέλους από την μείωση των ΥΚΩ που θα έλθουν για πάντα με καθυστέρηση μερικών ετών.

Ο ρόλος της ΡΑΕ είναι καίριος για τον καθορισμό του «εύλογου» εσόδου για τους διαχειριστές των δικτύων, είτε αφορά στην ηλεκτρική ενέργεια, είτε στο φυσικό αέριο. Καθώς τα δίκτυα είναι φυσικά μονοπώλια οι ρυθμιστικές αρχές κατά κανόνα είναι φειδωλές στον καθορισμό των εσόδων για τους διαχειριστές ενθαρρύνοντας τις καινοτομίες ώστε τα κέρδη να προέλθουν από την βέλτιστη διαχείριση και όχι με ρυθμίσεις “ business as usual”.

Επιπλέον, η μείωση των ΥΚΩ μπορεί να γίνει και με την μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στα μη διασυνδεδεμένα νησιά με συνδυασμό αποθήκευσης σε επίπεδο άνω το 60% και με στόχο 100% στα μικρά νησιά όπου το κόστος παραγωγής ξεπερνά το 1€/ kWh. Η τεχνολογία υπάρχει, όπως και το έμψυχο δυναμικό, οπότε ανοίγεται μια σημαντική αγορά με καινοτόμες τεχνολογίες για επενδύσεις και με οφέλη στις τοπικές κοινωνίες.

Από λάθη και παραλείψεις του παρελθόντος μακράν της Ευρωπαϊκής πρακτικής, το ΕΤΜΕΑΡ αυξήθηκε υπερβολικά για το επιτευχθέν επίπεδο διείσδυσης των ΑΠΕ στον ηλεκτρισμό, που επιβαρύνει τους καταναλωτές για δύο τουλάχιστον δεκαετίες. Ήδη, αυτό αυξάνεται με ρυθμό όσο αυξάνεται η διείσδυση των ΑΠΕ για την επίτευξη των εθνικών στόχων. Η αυξανόμενη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό σύστημα μπορεί να προσφέρει πολλά οφέλη, αλλά πέραν της καθαρής εγχώριας ενέργειας που προσφέρουν οι επενδύσεις πρέπει να είναι οικονομικά προσιτή για τους καταναλωτές και να συμβάλλει στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.

Τόσο οι νέες τεχνολογίες όσο και η αναπτυσσόμενη αγορά συνέβαλαν ώστε σήμερα η αιολική και η ηλιακή ενέργεια να επιτυγχάνουν το χαμηλότερο κόστος παραγωγής έναντι των συμβατικών μονάδων στον ηλεκτρισμό. Οι σχετικοί διαγωνισμοί για εφαρμογές σε διάφορες χώρες αποδίδουν πολύ χαμηλές τιμές σε σημείο που μπορούν να επιφέρουν μείωση των υφιστάμενων τιμολογίων προς όφελος των καταναλωτών. Στην ΕΕ οι διαγωνισμοί οδηγούν (πχ. Γερμανία και Ισπανία) σε τιμές κοντά σε αυτές της ανταγωνιστικής αγοράς, που σημαίνει ότι δεν επιβαρύνουν τους καταναλωτές και την οικονομία. Αντιθέτως στην Ελλάδα, ο διαγωνισμός για φωτοβολταϊκά, παρά τις πολύ ευνοϊκές συνθήκες ηλιακής ακτινοβολίας στη χώρα, οδήγησε σε τιμές που είναι σχεδόν διπλάσιες αυτών της ανταγωνιστικής αγοράς, αυξάνοντας την επιβάρυνση του ΕΤΜΕΑΡ για τους καταναλωτές.

Επειδή η διείσδυση των ΑΠΕ στον ηλεκτρισμό θα είναι συνεχώς αυξανόμενη στις επόμενες δεκαετίες με ένα πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό που διαθέτει η χώρα, είναι απολύτως αναγκαίο να βελτιωθούν το θεσμικό πλαίσιο και η αγορά ακολουθώντας την καλύτερη Ευρωπαϊκή πρακτική για μια ανταγωνιστική αγορά χωρίς εμπόδια. Επίσης, το κράτος μπορεί να συμβάλλει ώστε το κόστος δανεισμού για τις επενδύσεις να προσεγγίσει τα Ευρωπαϊκά επίπεδα. Με τις αναγκαίες παρεμβάσεις μπορούν να περιορισθούν οι επιβαρύνσεις του ΕΤΜΕΑΡ στους καταναλωτές και στην οικονομία. Οι μελέτες δείχνουν ότι με έναν καλό σχεδιασμό μακράς πνοής και αντίστοιχη εφαρμογή, το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας με μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ μπορεί να είναι σταθερό και ανταγωνιστικό έναντι εκείνου των συμβατικών μονάδων.

Με την μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ επέρχεται ο ριζικός μετασχηματισμός στο ηλεκτρικό σύστημα και στην αγορά, για να οδηγήσει σε καθαρή ενέργεια και προσιτές τιμές με υψηλή αξιοπιστία και ποιότητα παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, ασφαλές έναντι ακραίων καιρικών φαινομένων και κυβερνοεπιθέσεων. Προς τούτο, νέες ιδέες και τεχνολογίες εισέρχονται στον ηλεκτρισμό, όπως έξυπνα δίκτυα, έξυπνες πόλεις, μικροδίκτυα, εικονικές μονάδες παραγωγής, μεταφορές και διαχείριση κλπ, ενώ προσφέρονται νέες υπηρεσίες στους καταναλωτές. Η ψηφιακή τεχνολογία διεισδύει στο ηλεκτρικό σύστημα και προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στη λειτουργία και διαχείρισή του, παρέχοντας «έξυπνη» ενέργεια με μειωμένο κόστος στους καταναλωτές.

Προς τούτο χρειάζεται έρευνα ( R& D), εκπαίδευση, εξειδικευμένες μελέτες, μακροχρόνιος ενεργειακός σχεδιασμός και ενδεδειγμένες πρωτοβουλίες, που θα οδηγούν σε προσιτές τιμές για τους καταναλωτές και την οικονομία στο παρόν και στο μέλλον.

*Ο κ. Γιάννης Χατζηβασιλειάδης είναι Πρόεδρος του ΙΕΝΕ