Αναγκαίες Δράσεις για την Ανάπτυξη και το Μέλλον των ΑΠΕ, του κ. Ι. Χατζηβασιλειάδη*

Ημ/νία δημοσίευσης: Παρασκευή, 27 Ιουλίου 2012

Ο Νόμος 2244/1994 σηματοδότησε την αξιοποίηση των ΑΠΕ για ηλεκτροπαραγωγή από τον ιδιωτικό τομέα και δημιούργησε προσδοκίες για την εκμετάλλευση του πλούσιου δυναμικού της χώρας. Στη συνέχεια ένα πλήθος από υπουργικές αποφάσεις και νόμους μέσα σε έναν γραφειοκρατικό λαβύρινθο ψαλίδισε τις προσδοκίες και κράτησε χαμηλούς ρυθμούς εφαρμογών χωρίς την δημιουργία μιας βιώσιμης αγοράς, αφού για κάθε επένδυση χρειάζονταν δύο υπουργικές αποφάσεις.

Έτσι, ελέγχοντας τις εφαρμογές, το μήνυμα της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας ήταν ότι οι ΑΠΕ αποτελούν μια επιχειρηματική ευκαιρία υψηλού και γρήγορου κέρδους με αποκορύφωμα τον νόμο 3468/2006. Αυτός απογείωσε τις εγγυημένες τιμές ( Feed- In Tariff) των φωτοβολταϊκών μαζί και με δημόσια επιδότηση και αναστάτωσε την αγορά δημιουργώντας μεγάλες προσδοκίες για κέρδη. Ακολούθησαν τα αγροτικά φωτοβολταϊκά και ο νόμος 3851/2010 που έδωσε ακόμη υψηλότερες τιμές στις ΑΠΕ για την επίτευξη των υπερβολικών στόχων για το 2020 με το αφελές πρόσχημα της προστασίας του πλανήτη από την κλιματική αλλαγή.

Κάθε μεταγενέστερος νόμος στηρίχθηκε στον προηγούμενο τροποποιώντας κάποια άρθρα και διατηρώντας την ίδια συνταγή με τις στρεβλώσεις στην αγορά και την γραφειοκρατία για να ακολουθήσουν και οι απαραίτητες υπουργικές αποφάσεις. Είναι προφανές ότι το θεσμικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ απέτυχε, όντας μακράν και της Ευρωπαϊκής πρακτικής.

Χωρίς τις αναγκαίες και εμπεριστατωμένες μελέτες και χωρίς ενεργειακή πολιτική και μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό ψηφίζονται νόμοι όπου ποτέ δεν ερμηνεύονται οι αντικειμενικοί στόχοι και δεν εκτιμώνται οι επιπτώσεις από την εφαρμογή τους. Οι ελλείψεις αυτές και οι ατελείς νόμοι είναι ιδιαίτερα εμφανή στην περίπτωση του Ν3468/2006 και του Ν3851/2010 και γνωστές οι συνέπειές τους, χωρίς να τολμά κανείς επί μακρόν να διορθώσει την κατάσταση.

Υποστηρίζονται ανώριμες και ακριβές τεχνολογίες καθώς και γιγαντιαία έργα με υψηλές τιμές και με τον μηχανισμό του“ fast track” για μεγάλα κέρδη, με συνέπεια να επιδεινώνεται ο άλλοτε εύρωστος ηλεκτρικός τομέας της χώρας και να χάνεται η ανταγωνιστικότητά του με την στρεβλή λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η ηλεκτρική ενέργεια δέχεται σημαντικές επιβαρύνσεις και καλούνται οι καταναλωτές να σηκώσουν τα βάρη για τα επόμενα χρόνια με όλες τις επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία. Επιπλέον, αυτή η πολιτική δεν οδηγεί στην δημιουργία πολλών νέων θέσεων εργασίας ενώ οι εφαρμογές έχουν χαμηλή εγχώρια προστιθέμενη αξία.

Σε άλλες χώρες οι τιμές για τις ΑΠΕ ( Feed- In Tariff) κατά κανόνα έχουν φθίνουσα πορεία ακολουθώντας την μείωση του κόστους των επενδύσεων λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας ώστε σύντομα να εισέλθουν στην ανταγωνιστική αγορά, όντας μερικές ήδη στο κατώφλι. Στην Ελλάδα όμως ακολουθείται η αντίστροφη πορεία και με τόση γενναιοδωρία μάλιστα ώστε παλαιότερες εφαρμογές ΑΠΕ με τις παλιές τιμές που τείνουν να αποπληρωθούν απολαμβάνουν τώρα τις νέες υψηλότερες τιμές με τους νέους νόμους. Όταν έξω σχεδιάζονται μακρόπνοα προγράμματα και δράσεις στον ενεργειακό τομέα οι καταναλωτές ενημερώνονται για τις τυχόν επιβαρύνσεις, πόσο και πότε, ή τις τυχόν ελαφρύνσεις ή και άλλα οφέλη, κάτι που λείπει συστηματικά στην Ελλάδα.

Γενικά, το θεσμικό πλαίσιο των ΑΠΕ στην Ελλάδα αποτελείται από συρραφή άρθρων όπου κυριαρχεί η γραφειοκρατία και συντηρείται η εμπορία των αδειών. Περιλαμβάνει πολλές αυθαιρεσίες αφήνοντας ανεκμετάλλευτες τις παραμέτρους εκείνες των ΑΠΕ που παρέχουν τα μεγαλύτερα οφέλη. Λείπει το όραμα, η πολιτική και η κατάλληλη σχεδίαση για την ανάπτυξη των ΑΠΕ με μακροπρόθεσμα οφέλη που θα οδηγήσουν την ηλεκτρική ενέργεια στην ανταγωνιστική αγορά με προσιτές τιμές στους καταναλωτές.

Ο εθνικός στόχος της ΕΕ από 18% ΑΠΕ για το 2020 αυξήθηκε στο 20% από υπερβολικό ζήλο της τότε πολιτικής ηγεσίας, ενώ στην ηλεκτρική ενέργεια τέθηκε ο υπερβολικός στόχος 40% διείσδυσης των ΑΠΕ (Ν3851/2010), κλείνοντας επιδεικτικά την πρώτη λιγνιτική μονάδα Πτολεμαΐδος. Δεν αντιλαμβάνονταν τις συνέπειες αυτών των στόχων στην αγορά, στις επενδύσεις και στον χρόνο, στο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας και τελικά στην οικονομία και την κοινωνία. Ο μετασχηματισμός του ηλεκτρικού συστήματος δεν γίνεται με τέτοιες βίαιες επεμβάσεις σε μια δεκαετία, αλλά χρειάζεται στρατηγική και σύνεση, ειδικευμένο προσωπικό και νέες τεχνολογίες με στοχευμένες δράσεις κατά την διάρκεια αυτού του αιώνα.

Εάν σε κάθε σχετικό νομοσχέδιο υπήρχαν ξεκάθαροι αντικειμενικοί στόχοι και μια εκτίμηση των επιπτώσεων από την εφαρμογή τους, ιδιαίτερα στην οικονομία, την κοινωνία, τις εξωτερικές σχέσεις και την ανταγωνιστικότητα, έχω τη γνώμη ότι αυτοί οι νόμοι δεν θα ψηφίζονταν στη βουλή και ίσως ένας μεγάλος αριθμός νόμων που τελικά δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντα της χώρας. Από την εμπειρία μου, η συζήτηση νομοσχεδίων στις κοινοβουλευτικές επιτροπές της βουλής με συμμετοχή εκπροσώπων των σχετικών φορέων είναι μια τύποις δημοκρατική διαδικασία, όπου συνήθως λείπει η συζήτηση και απουσιάζουν αυτοί που πρέπει να συμμετέχουν, αφού συνήθως οι αποφάσεις είναι ήδη ειλημμένες όπως δείχνουν τα αποτελέσματα.

Επειδή η ενέργεια είναι μια δύσκολη και πολύπλοκη τεχνολογικά και οικονομικά περιοχή και αποτελεί στρατηγική υποδομή για την ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας μακροπρόθεσμα, χρειάζεται την συνεργασία των ειδικών για τα θέματα που την αφορούν, όπως είναι η ενεργειακή πολιτική και το θεσμικό πλαίσιο.. Κατά κανόνα, πολλές χώρες στην ΕΕ και ΗΠΑ βασίζουν τα επιτυχή αποτελέσματα σε ικανά και εξειδικευμένα στελέχη και οργανισμούς που συμβουλεύουν την πολιτική ηγεσία και αυτό αποτελεί κοινή πρακτική στα οργανωμένα κράτη. Χαρακτηριστικά, πρέπει να σημειωθεί ότι στην Γερμανία, την Ισπανία αλλά και σε άλλες χώρες η επιτυχής ανάπτυξη των ΑΠΕ βασίσθηκε σε νόμους που συνέβαλαν εξειδικευμένα Ινστιτούτα και Οργανισμοί καθώς και τεχνικοί σύμβουλοι. Ένα πλήρες και λειτουργικό τεχνικό παράρτημα του νόμου συνοδεύεται από ένα λακωνικό κείμενο για να τεθεί αμέσως σε εφαρμογή επιτυγχάνοντας τους στόχους χωρίς την αναμονή υπουργικών αποφάσεων, αλλά και χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις.

Η παρούσα κατάσταση της αγοράς στην ηλεκτρική ενέργεια και των ΑΠΕ, η οποία καθημερινά επιδεινώνεται, χαρακτηρίζεται κυρίως από την αδυναμία πληρωμής των παραγωγών και την αύξηση των επιβαρύνσεων στους καταναλωτές, ενώ τα αναγκαία μέτρα έπρεπε να είχαν ληφθεί χθες. Μια απαρίθμηση των μέτρων που πρέπει να ληφθούν αμέσως παρουσιάζεται συνοπτικά παρακάτω.

· Αναχρηματοδότηση του διαχειριστή (ΛΑΓΗΕ) ώστε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, ενώ χρειάζεται αναθεώρηση ή και κατάργηση των κάθε μορφής επιβαρύνσεων που επιβλήθηκαν στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και επιβαρύνουν τους καταναλωτές,

· Αύξηση της επιβάρυνσης των λογαριασμών λόγω ΑΠΕ (Ειδικό Τέλος Μείωσης Εκπομπών Αερίων Ρύπων) σε λογικό επίπεδο που να αντανακλά την πραγματική επιβάρυνσή τους στην αγορά, η οποία πληρώνεται από τους καταναλωτές,

· Εξορθολογισμός των εγγυημένων τιμών για τις ΑΠΕ ( Feed- In Tariff), που σημαίνει μείωση των τιμών σε ποσοστό από μηδέν και πάνω, σε συνδυασμό με την θέσπιση ενός άνω ορίου ισχύος σε εφαρμογές όπου οι τεχνολογίες βρίσκονται στο κατώφλι της ανταγωνιστικής αγοράς. Έτσι, μεγαλύτερης ισχύος μονάδες δεν χρειάζονται εγγυημένες τιμές, ενώ επιβάλλεται η κατάργηση των εγγυημένων τιμών για εφαρμογές με ανώριμες και ακριβές τεχνολογίες που εμφανίσθηκαν με τους νόμους του 2006 και 2010.

Η εφαρμογή των νέων τιμών για τις ΑΠΕ χωρίς καμία δημόσια επιδότηση στην επένδυση θα πρέπει να ισχύσει για τις νέες μονάδες ΑΠΕ που θα συνδεθούν στο δίκτυο μετά την εφαρμογή του νόμου, ενώ εκείνες οι μονάδες που βρίσκονται αποδεδειγμένα σε προχωρημένο στάδιο κατασκευής κατά την ψήφιση του νόμου και των οποίων οι τεχνολογίες εκ της φύσεώς τους απαιτούν ικανό χρόνο για την υλοποίησή τους θα πρέπει να εξαιρεθούν.

· Για τις λειτουργούσες ήδη μονάδες ΑΠΕ κατά την ψήφιση του νόμου δεν συνιστάται η αναθεώρηση των συμφωνημένων τιμών. Θα μπορούσε όμως να εξετασθεί και λόγω της κατάστασης της χώρας, η επιβολή κάποιας ειδικής εισφοράς με λογικά κριτήρια, ενώ παλαιότερες εφαρμογές που προσάρμοσαν τις τιμές τους προς τα πάνω με τους νόμους του 2006 και 2010 θα πρέπει να επανέλθουν στις τιμές των αρχικών τους συμβολαίων.

· Να αρχίσει αμέσως η εκπόνηση νέου θεσμικού πλαισίου ξεχωριστά για κάθε μορφή ΑΠΕ και τεχνολογία ηλεκτροπαραγωγής με στόχο την απλοποίηση των διαδικασιών με καθαρούς και ουσιαστικούς όρους χωρίς γραφειοκρατικές διαδικασίες και εμπορία των αδειών, ώστε οι επενδυτές σε διάστημα μερικών μηνών να μπορούν να αρχίσουν να επενδύουν παραγωγικά. Επιβάλλεται η διαγραφή αιτήσεων, αδειών και δεσμεύσεων ισχύος στο δίκτυο για έργα που λιμνάζουν επί χρόνια ώστε οι θέσεις να αποδοθούν σε επενδυτές που πράγματι ενδιαφέρονται να υλοποιήσουν τα έργα. Χρειάζεται ο σωστός σχεδιασμός του τιμολογίου ( feed- in tariff) σαν ένα αποτελεσματικό εργαλείο πολιτικής στην ανάπτυξη των ΑΠΕ ώστε να εισέλθουν σύντομα στην ανταγωνιστική αγορά, με νέες θέσεις εργασίας και βιώσιμη αγορά με αυξημένη εγχώρια προστιθέμενη αξία, μεγιστοποιώντας τα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.

· Εκπόνηση εξειδικευμένων μελετών και ανάπτυξη εργαλείων διαχείρισης για την αξιοποίηση των ΑΠΕ με κατάλληλη μείξη ώστε να μειωθούν οι επενδύσεις σε δίκτυα και λοιπό αναγκαίο εξοπλισμό καθώς και οι απώλειες μεταφοράς και το κόστος, αφού οι επενδύσεις στα δίκτυα για τις ΑΠΕ είναι σχεδόν τρεις φορές περισσότερες από ό,τι στις συμβατικές θερμικές μονάδες. Έμφαση στην διεσπαρμένη παραγωγή για την αξιοποίηση του υπάρχοντος δυναμικού του δικτύου και εφαρμογές κατά προτίμηση όχι μακριά από τα κέντρα καταναλώσεως.

· Αναθεώρηση των στόχων ΑΠΕ για το 2020 από το 20% στο σωστό 18% σύμφωνα με την Οδηγία, δίδοντας έμφαση στις μη ηλεκτρικές εφαρμογές και αναθεώρηση/εκπόνηση Σχεδίου Δράσης για μεγάλη διείσδυση. Κατάργηση του υπερβολικού στόχου 40% στην ηλεκτρική ενέργεια και καθορισμός ρεαλιστικού στόχου βάσει μελέτης επιπτώσεων στον ηλεκτρικό τομέα, δυνατότητας επέκτασης δικτύων και αποδεκτής επιβάρυνσης των καταναλωτών.

· Άμεση έναρξη εκπόνησης του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού της χώρας με όραμα ανταποκρινόμενο στην στρατηγική της ΕΕ και αντίστοιχου Σχεδίου Δράσης, ώστε τα συμπεράσματα να χρησιμοποιηθούν στο Σχέδιο Δράσης για τις ΑΠΕ.

· Εκπόνηση στρατηγικής για τις νέες εταιρείες Μεταφοράς (ΑΔΜΗΕ) και Διανομής (ΔΕΔΔΗΕ) ηλεκτρικής ενέργειας, ανταποκρινόμενη στην ανάγκη μετασχηματισμού του ηλεκτρικού συστήματος στις επόμενες δεκαετίες. Αντιμετώπιση θεμάτων διεθνών διασυνδέσεων, επέκταση δικτύων και υποσταθμών για τις ΑΠΕ, χρήση νέων τεχνολογιών για μεγάλη διείσδυση και διαχείριση των ΑΠΕ, προτεραιότητα στα νησιωτικά συστήματα και στην διασύνδεση της Κρήτης με το Σύστημα.

· Τέλος, θα χρειασθεί ένα σύστημα συλλογής και επεξεργασίας λειτουργικών στοιχείων με προηγμένες τεχνολογίες για όλες τις εφαρμογές ΑΠΕ που λειτουργούν στη χώρα, το οποίο είναι απολύτως αναγκαίο για αξιολόγηση και παρακολούθηση αλλά και για τις εξειδικευμένες μελέτες μεγάλης διείσδυσης των ΑΠΕ. Το κόστος είναι ασήμαντο αλλά τα οφέλη μεγάλα.

Αυτά τα δέκα σημεία μέτρων μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για διάλογο ώστε τελικά να δώσουν προοπτικές και μέλλον στις ΑΠΕ. Κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση και μερικά έχουν επείγοντα χαρακτήρα για την αντιμετώπιση της ασφυκτικής κατάστασης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και στην ανεξέλεγκτη επιβάρυνση των καταναλωτών. Αποτελούν όλα μαζί μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος με προοπτικές και αναμένεται να δημιουργήσουν μια βιώσιμη και αξιόπιστη αγορά για τις ΑΠΕ ώστε να προσελκύσουν επενδύσεις από το εσωτερικό και το εξωτερικό, συμβάλλοντας στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας με κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη.

Σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη και την εξέλιξη των τεχνολογιών, έχουν λάβει πρόσφατα επείγοντα μέτρα για την πορεία των ΑΠΕ και την ανάπτυξη των ηλεκτρικών δικτύων, καθώς και για την προστασία του ηλεκτρικού τομέα και των καταναλωτών από υπερβολικές επιβαρύνσεις.

Οι αλλαγές και διορθώσεις μη επιτυχών νόμων στην Ελλάδα καθυστερούν αδικαιολόγητα γιατί συνήθως συνδέονται με τις αλλαγές κυβερνήσεων, σπάνια με τις αλλαγές υπουργών. Γίνονται βεβιασμένα και συνήθως όχι πάντοτε με επιτυχία, ενώ η σοβαρότητα των ενεργειακών θεμάτων απαιτεί προσεκτική μελέτη και σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα γιατί οι επιπτώσεις είναι μεγάλες. Αυτή η παλιά νοοτροπία πρέπει να μείνει στο παρελθόν και επιτέλους να αρχίσουμε να σχεδιάζουμε έγκαιρα και με σύνεση το μέλλον για τη χώρα και τη νέα γενιά.

* Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος, Σύμβουλος Μηχανικός, Μέλος Δ.Ε. και Γενικός Γραμματέας του ΙΕΝΕ

(Τα άρθρα που δημοσιεύονται στη στήλη αυτή εκφράζουν προσωπικές απόψεις των μελών του ΙΕΝΕ και δεν απηχούν απαραιτήτως τις θέσεις του Ινστιτούτου)